Terug in Omloop
Na projecten als NEST en RSL op Post startten we in 2017 met de ontwikkeling van onze eigen plek. Waar de 2 vernoemde projecten voornamelijk betrekking hadden op het organisatiemodel en inclusiviteit in gedeelde ruimtes, ligt de nadruk van de rennovatie van onze eigen kustenwerkplek op het ontwikkelen van een brown field naar een ciculaire culturele plek in de stad. Geselecteerd als piloot project voor Terug in Omloop van het Vlaams Bouwmeesterteam en OVAM onderzochten we hoe circulariteit en collectiviteit hand in hand kunnen gaan.
Het gebouw bestaat uit 1800 m2 flexibele ruimte zonder binnenmuren. De ruimtes worden ingedeeld aan de hand van gordijnwanden en vormen zo de werkomgeving voor een 100 tal mensen. De totale oppervlakte is verdeeld over 3 niveaus. Er werd een sanering uitgevoerd op de volledige tuin inclusief een heel stuk ontharding. Dit levert vandaag een prachtige oase van 300 m2 eetbare tuin op in de stad.
De (historische) vervuiling was zeer ernstig. De analyse toonde overschrijdingen aan op zowat alle relevante parameters, dit als gevolg van de vroegere industriële activiteiten. Een van de ingrepen om de toegankelijkheid, brandveiligheid en circulatie te bevorderen, was het plaatsen van een nieuwe buitencirculatie die de drie niveaus van het gebouw met elkaar verbindt. Hierdoor wordt het gebouw zichtbaar en toegankelijk vanop de oprijlaan. Een vergeten opslagplaats die passief en ontoegankelijk was, wordt nu een culturele plek waar evenementen op een veilige manier kunnen plaatsvinden. De ingreep van de trap vormt daarnaast ook een sterk architecturaal statement en maakt tegelijkertijd de 3 niveaus toegankelijk voor flexibel gebruik.
Centraal tijdens het bouwproces stond het feit dat we vandaag niet weten wat de toekomst zal brengen. Daarom kozen we voor een tijdsgebonden aanpak zoals omschreven door Christopher Alexander in Timeless building en draaiden we het principe Form Follows Function (eerst het programma bepalen en dan bouwen) om naar Function Follows Form (eerst een flexibele schil bouwen en op basis van de bronnen die voorhanden zijn het programma bepalen). We zijn het traject begonnen met “droomsessies” met 3 stakeholdersgroepen en de vraag: “wat zou jij doen met 1800 m2?”, maar zagen snel in dat dit niet werkt. Je vertrekt in zo’n een proces nooit van een wit blad en het vergt een heel sterke coaching om een groep op heel korte tijd uit dat kader te laten denken, vooroordelen los te laten en een actieve rol te spelen. Uit tal van andere projecten weten we bovendien dat het uitvoeren van een droombeeld vaak enorme inspanning vraagt met vaak een hoge prijs per m2 als gevolg. En laat dat nu net het omgekeerde zijn van wat wij willen bereiken.
Het gebouw - de flexibele en aanpasbare form - is bijna volledig klaar en nu kunnen we ons gaan focussen op de function
Aan de ene kant focussen we ons op hoe gebruikers het gebouw op een natuurlijke wijze gebruiken. In het kader van Terug in Omloop schrijft Rachel Himmelfarb van Common Room hierover een narratief dat ze ook vertaalt naar de ruimte. Ze plaatst obstakels in het gebouw om ons te wijzen op de ideologische betekenis van structurele elementen zoals een dak, een façade, een deur. De aandacht van de beleving verschuift hierdoor naar de relatie tussen mens en gebouw en mensen onderling.
Aan de andere kant focussen we ons op hoe afspraken omtrent het gebruik van het gebouw tot stand komen en hoe we ook hier flexibiliteit in kunnen bouwen. Het governance model vormt bijgevolg de kern van het ontwerp. De keuze om geen binnenmuren te plaatsen symboliseert deze focus op het beheer vanuit de collectiviteit. Hier hebben we ervaring mee opgedaan in NEST en RSL op Post, wat gekristalliseerd werd in de School of Commons. Dit deel van het project gaat verder onder de noemer BRAVE SPACES.
